• 

اولین اتومبیل ها در ایران

اولین اتومبیل سواری که وارد ایران گشت یک اتومبیل فورد بود، این اتومبیل که دود زیادی از آن خارج می شد به کالسکه دودی معروف بود و این آغاز صنعت خودرو و ورود اولین اتومبیل ها در ایران بود
در سال ۱۲۸۱ شمسی یا ۱۹۰۲ میلادی مظفرالدین شاه در اولین سفر خود به اروپا با اتومبیل آشنا شد و دو دستگاه از آن را خرید و با خود به ایران آورد. او در اولین نظر به اتومبیل ها به آنها دل بست و از محل چند صد هزار لیره استقراضی از بانک شاهنشاهی ایران که متعلق به انگلیسی ها بود دو دستگاه رنو خریداری کرد.
رنگ این اتومبیل آبی آسمانی و راننده آن یک مهندس به نام مسیو وارونه فرانسوی بود.

مدیر کمپانی رنو خطاب به مظفرالدین شاه می گوید :
ما حدود ۱۰۰ دستگاه اتومبیل برای صدور به ایران در نظر گرفته ایم، زیرا مسلم می دانیم به محض بازگشت اعلیحضرت به ایران، عده زیادی از شاهزادگان و بزرگان و سیاستمداران و رجال ایرانی خواهان خرید اتومبیل خواهند شد.
پس از مظفرالدین شاه فرزندش محمد علیشاه نیز از این خودرو استفاده می کرد و پس از محمد علی شاه ، احمد شاه یکی دو خودرو برای خود خرید و گاهی اوقات سوار آنها می شد.

اتومبیل در زمان پهلوی

سلطنت رضا شاه با دوران تجدد و گسترش مظاهر غربی در زندگی ایرانیان مقارن بود. به همین دلیل در این دوران تا زمان اشغال کشور توسط متفقین (شهریور ۱۳۲۰) اتومبیل به شکل یک کالای لوکس و تجملی در بین اقشار پولدار، رجال، درباریان صاحب نفوذ، سفرا و نمایندگان خارجی در ایران، مالکان و تجار بزرگ رواج یافت، ولی تعداد آنها محدود بود .
در اواخر دوره قاجار و رواج اتومبیل در دوره پهلوی اول، اغلب خودروهای ایران از دو کشور آمریکا و انگلستان وارد می شد اما سر انجام از اواسط دهه ۱۳۳۰ خودروسازی ایران ابتدا تنها با مونتاژ خودروهای خارجی و سپس با بومی کردن محصولات کشورهای صاحب صنعت خودرو، به ایران وارد شد.
محمد رضا پهلوی علاقه وافری به اتومبیل داشت، به طوری که پس از به تخت نشستن یکی از بزرگترین کلکسیونرهای اتومبیل در جهان بود. او تعداد زیادی اتومبیل از انواع مختلف و بهترین اتومبیل های جهان را اختیارداشت از جمله، فراری در مدل های متنوع، لامبورگینی کانتاش، ده ها مدل رولز-رویس، بیش از ۲۰ مدل مرسدس بنز در کلاس های مختلف، آلفا رومئو، کادیلاک، فورد، بی ام و، کرایسلر و چندین دستگاه دیگر از برترین خودروهای جهان.

مونتاژ و تولید خودرو، شرکت ها، خودروسازان ایران

• شرکت سهامی عام صنعتی و تولیدی مرتب
  
  این شرکت در مهر ماه سال ۱۳۳۶ به منظور خرید و فروش و نمایندگی انواع خودرو تأسیس گردید و پس از پاره ای تغییرات در اساسنامه از سال ۱۳۴۹ به امر مونتاژ و تولید انواع اتومبیل های دو دیفرانسیل لندرور (وانت، آمبولانس، وانت استیشن) و قطعات یدکی ماشین آلات پرداخت.
  از سال ۱۳۸۰ نیز قراردادی با شرکت سانیانگ موتور کره جنوبی برای تولید خودروی موسو از سوی شرکت مرتب منعقد شد که به مرحله عملی نیز رسید. در سال های اخیر این شرکت علاوه بر تولید خودروی پاژن (لندرور) اقدام به تولید قطعات ماشین میل گاردان، صفحه کلاچ و… می نماید.

• شرکت پارس خودروی ایران
  
  در سال ۱۳۳۵ بازرگانی به نام جعفر اخوان نمایندگی شرکت جیپ آمریکا را به دست آورد و در گام اول، اقدام به واردات جیپ ویلیز کرد که یادگاری از دوران جنگ جهانی دوم بود.
  در سال ۱۳۳۸، اخوان کارخانه شرکت بازرگانی جیپ را برای مونتاژ این محصول ثبت رساند. این شرکت، تولید جیپ ویلیز را با تغییر نام به جیپ شهباز آغاز کرد و به دنبال آن، وانت سیمرغ در همان سال تولید شد.
  در دهه ۴۰ شمسی جعفر اخوان موفق شد امتیاز مونتاژ خودروی رامبلر را بگیرد و در سال ۱۳۴۶ این خودرو را با نام شاهین به عنوان مدل پایه و آریا به عنوان مدل با امکانات بیشتر به بازار عرضه کرد. در همین سال خودروی شاسی بلند دیگری به نام جیپ آهو به خط تولید شرکت اضافه شد.
  در سال ۱۳۴۷ آریا ۲۸۰۲ دستگاه، شاهین ۱۷۴۲ دستگاه و انواع مختلف جیپ در حدود ۲۰۰۰ دستگاه عرضه شده بودند. اخوان در اوایل دهه ۵۰ مذاکرات با جنرال موتورز را آغاز کرد.
  
  در سال ۱۳۵۲ جنرال موتورز مشارکت با اخوان را پذیرفت و شرکت جدید با سرمایه اولیه ۱۵۲میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تاسیس شد که ۴۵ درصد سهام آن در اختیار اخوان، ۴۵درصد در اختیار جنرال موتورز و ۱۰ درصد نیز در اختیار بنیاد پهلوی بود. به این ترتیب نام شرکت به جنرال موتورز ایران تغییر کرد و عرضه آریا و شاهین پس از فروش بیش از ۲۲ هزار و ۷۰۰ دستگاه، در سال ۱۳۵۳ به پایان رسید.
  برای شروع کار، اوپل کومودور از محصولات اوپل آلمان که از زیر مجموعه های جنرال موتورز بود با نام شورولت رویال ۲۵۰۰ و ۲۸۰۰ روانه بازار ایران شد.
  اما اخوان می خواست محصولات اصلی جنرال موتورز را راهی بازار ایران کنند. بنابراین تولید شورولت رویال در سال ۱۳۵۵ به پایان رسید و شورولت نوا و بیوک اسکای لارک (با نام بیوک ایران) به عنوان خودروهای لوکس آن دوران روانه بازار شدند.
  

• شرکت ایران خودرو
  
  شرکت ایران‌خودرو، در سال ۱۳۴۱ با سرمایه ۱۰۰ میلیون ریال به ثبت رسید. تولید اولیه شرکت، اتوبوس های معروف به ال‌پی بود که شاسی آن از آلمان وارد می شد و با نصب اتاق بر روی آن مونتاژ می شد.
  در سال ۱۳۴۵ قراردادی با شرکت روتس انگلیس به منظور تولید پیکان، منعقد شد که یک سال بعد در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۶ کارخانه خودروسازی به نام ایران ناسیونال با سرمایه حدود ۴۰۰ میلیون ریال تاسیس شد و شامل زمین، اعتبار بانکی، ماشین آلات نو و کهنه بود که قادر به مونتاژ روزانه ۱۰ دستگاه سواری و ۷ دستگاه اتوبوس و کامیون بود.
  از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ پیکان در مدل های مختلف کار، لوکس، جوانان، استیشن و وانت و همچنین اتوبوس ها در مدل‌های اتوبوس ۳۰۲ شهری، بیابانی و سوپرلوکس و مینی بوس و آمبولانس تولید می شد.
  پس از پیروزی انقلاب اسلامی نام شرکت ایران ناسیونال به شرکت ایران خودرو تغییر یافت. بدنبال تعطیلی کارخانه تالبوت انگلستان شرکت ایران خودرو اقدام به خرید ماشین آلات خط تولید آن کرد و از آن به بعد اکثر قطعات خودرو پیکان در ایران تولید شد.
  همزمان با ورود ماشین آلات شرکت تالبوت در سال ۱۳۶۷ قرارداد استفاده از قوای محرکه شرکت پژوی فرانسه و تولید پژو ۴۰۵ در ایران خودرو منعقد گردید.
  در سال ۱۳۷۶ نیز تولید اتومبیل پژو RD و مینی بوس هیوندای و در سال ۱۳۷۸ تولید اتومبیل پژو پارس (پرشیا) و پژو استیشن در این کارخانه آغاز گشت. در ادامه این روند و در دهه ۱۳۸۰ به بعد نیز تولید خودروی سواری پژو ۲۰۶، خودروی ملی (سمند)، پژو ۲۰۷، ۲۰۶ صندوقدار با نام اس دی و تندر ۹۰ آغاز شد. همچنین میتوان از رانا، دنا، تندر نود اتوماتیک بعنوان محصولات جدید ایران خودرو نام برد.

• شرکت تولیدی و صنعتی ایران کاوه یا سایپا
  
  این شرکت در سال ۱۳۴۵ با سرمایه اولیه ۱۶۰ میلیون ریال به نام شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن ایران تاسیس شد و در اواخر سال ۱۳۴۷ به مرحله بهره برداری رسید. این شرکت تولید اولین محصولات خود را که شامل اتومبیل های ژیان، پیکاپ، آهو و اتومبیل رنو ۲ و ۴ درب و فروش لوازم یدکی آنها نمود.
  تولیدات شرکت بعد از سال ۱۳۵۳ سیر صعودی یافت و بر تنوع محصولات شرکت نیز افزوده شد.
  در اوایل سال ۱۳۵۴ نام شرکت با حذف کلمه سیتروئن از انتهای عبارت فرانسوی آن به شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل و با نام اختصاری سایپا تغییر یافت.
  سایپا پس از انقلاب در تیر ماه ۵۸ به مالکیت دولت در آمد و از سال ۱۳۶۰تحت سرپرستی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت.
  
  این شرکت از سال ۱۳۶۱ تولید وانت یک دیفرانسیل نیسان با موتور ۲۴۰۰ سی سی را آغاز نمود و از سال ۱۳۷۱ نیزعرضه اتومبیل رنو-۲۱ توسط این شرکت آغاز گردید که تا سال ۱۳۷۵ ادامه یافت و در سال بعد ۱۳۷۲ به دنبال قرارداد منعقده با شرکت کیا موتورز کره جنوبی اقدام به مونتاژ وتولید اتومبیل پراید در دو مدل چهار درب و پنج درب نمود.
  این شرکت در دهه ۸۰ اقدام به تولید اتومبیل سواری رنو، زانتیا و ریو نمود که پس از اتمام قراداد با شرکتهای فرانسوی و کره ای خط تولید این خودروها متوقف گردید.
  از سال ۱۳۷۷ به بعد، سایپا با خرید ۸۰ درصد سهام شرکت ایران کاوه، ۶۳٫۲ درصد سهام شرکت زامیاد و ۵۱ درصد سهام شرکت پارس خودرو به یک گروه خودروسازی بزرگ تبدیل شده است.

• شرکت شهاب خودرو یا لیلاند موتور سابق
  
  این شرکت در سال ۱۳۴۳ با هدف تولید انواع کامیون، اتوبوس وکامیونت تأسیس و اقدام به تولید انواع اتوبوس و کامیون نمود. پس از پیروزی انقلاب با خرید شاسی اتوبوس از شرکت ایران خودرو و موتور بنز از شرکت ایدم تبریز اقدام به تولید اتوبوس بنز ۳۰۲ نمود.
  در سال های اخیر تولید شاسی اتوبوس در این شرکت آغاز و فعالیت هایی نیز جهت استفاده از نیروی محرکه اتوبوس محصول شرکت رنو انجام شده است.

• گروه صنعتی خاور
  
  در سال ۱۳۳۸ کارخانه بنز خاور جهت تولید کامیون تحت لیسانس کارخانه بنز آلمان در تهران تأسیس گردید و به ساخت انواع کامیون و کامیونت مبادرت ورزید. شرکت خاور در سال ۱۳۷۸ در شرکت ایران خودرو ادغام گردید و گروه ایران خودرو دیزل را تشکیل داد.

• گروه خودرو سازی بهمن
  
  شرکت سهامی خاص کارخانجات اتومبیل سازی مزدا در سال ۱۳۳۱ بنام شرکت سهامی خلیج کوبا جهت امور حمل و نقل دریایی تأسیس شد و به موجب اجازه نامه وزارت صنایع ابتدا اقدام مونتاژ موتورسیکلت وسپا کرد. در سال ۱۳۴۹ تولیدات شرکت به ساخت خودروی وانت محصول شرکت مزدا ژاپن تغییر یافت و نام شرکت به شرکت سهامی اتومبیل سازی مزدا تغییر یافت. در حال حاضر علاوه بر تولید وانت اقدام به تولید خودرو سواری مزدا ۲ و مزدا ۳ می نماید.